Prostat Spesifik Antijen Nedir? PSA’yı Yükselten Durumlar, PSA Velositesi, Yaşa Özgü PSA, Serbest PSA
İçindekiler
PSA, spermin sıvılaşmasını sağlayan bir enzimdir. Esas olarak prostatın kanallarını ve asinilerini döşeyen hücrelerden salgılanır. PSA büyük ölçüde prostata özgü bir enzimdir ancak çok düşük miktarlarda pankreas ve tükürük bezlerinden de salgılanır. PSA’nın spermdeki konsantrasyonu kandaki seviyesinin milyon katı kadardır.
PSA, prostatik hücrelerin ve bazal membranın bütünlüğünün bozulması neticesinde kan dolaşımına girer (Şekil 1). Kana PSA geçişi, prostatın normal yapısını bozan hem iyi huylu hastalıklarda hem de prostat kanserinde görülebilmektedir.
İçindekiler
PSA Seviyesini Neler Yükseltir
PSA yükseldiği zaman hastalar internette tarama yaptıysa hemen endişelenir. Ancak PSA seviyesini sadece kanser yükseltmez; özellikle prostat hacmi, geçirilmiş prostatitler ve idrar yolu tıkanıkları sahte PSA yükselmelerinde çok etkilidir (Tablo 1). PSA’nın kandaki yarılanma ömrü yaklaşık 2.8 gündür. Bu yüzden tek bir PSA ölçümü ile hastaya hemen biyopsi endikasyonu verilmez. Tedavi ile bazen PSA’nın düşmesi aylar alabilir.
Tablo 1. Klinik durumların serum PSA seviyeleri üzerine olan etkileri
| Klinik Durum | Serum PSA seviyesi üzerine etkileri |
| Kateterizasyon | Düşük |
| Egzersiz | Yok |
| Hemodiyaliz | Yok |
| Parmakla Rektal Muayene | Yok |
| Sistoskopi | Düşük |
| İdrar Retansiyonu | Kısa dönem yükselme |
| Ejakülasyon | Yükselir (48 saat) |
| Prostat Masajı | Yükselir (3 gün) |
| Transrektal Ultrason (TRUS) | Yükselir (7 gün) |
| Prostatit | Yükselir (4-6 hafta) |
| Prostat Biyopsisi | Yükselir (6 hafta) |
| Prostat Ameliyatı (TURP) | Yükselir (6 hafta) |
BPH (iyi huylu prostat büyümesi) tedavisinde kullanılan ilaçlardan, 5 alfa redüktaz enzim inhibitörleri finasterid ve dutasterid PSA seviyelerini düşürebilmektedir. Beş alfa redüktaz enzim inhibitörleri prostatın büyümesini engellemekte, prostat hacmini azaltmakta ve 6 aylık bir kullanım süresinde kan PSA seviyelerini %50-60 oranında azaltmaktadır. Bu nedenden dolayı bu ilaçları kullanmaya başlamadan önce mutlaka hastaların kan PSA seviyelerine bakılmalı ve hastaların gerçek PSA seviyelerini öğrenmek için PSA seviyeleri 2 ile çarpılmalıdır. Ayrıca kullanılan bazı destek ve vitamin ilaçlarının içerisinde östrojen bulunmakta ve hormonal mekanizmalar ile PSA seviyelerini düşürebilmektedirler.
PSA Velositesi (Artış Hızı), Yaşa Özgü PSA ve Serbest PSA
PSA’nın, BPH (Benign Prostat Hiperplazisi) ve prostatit (prostat enfeksiyonu) gibi hastalıklarda da yükselebilmesi prostat kanseri taramasındaki özgünlüğünü ve önemini azaltmaktadır. Bu sebepten dolayı, PSA testini daha hassas kılabilmek için birçok ek yardımcı test geliştirilmiş ve kullanılmaktadır. Bunlardan en sık kullanılanı PSA dansitesi, PSA velositesi ve serbest PSA’dır.
PSA Dansitesi: PSA değerinin, prostat hacmine bölünmesi ile elde edilir. PSA seviyesi 4-10 ng/ml arasında olanlarda 0.15 veya daha yüksek PSA dansite değeri olanlara biyopsi önerilmektedir.
PSA Velositesi: Kandaki PSA değerinin belirli bir süre içerisindeki artış hızı demektir. Belirli bir süre içerisindeki hızlı PSA artışları prostat kanseri olasılığını artırmaktadır. Yapılan çalışmalarda PSA seviyesi 4-10 ng/ml arasında olan hastalarda, yıllık 0.75 ng/ml’nin üzerindeki artışlarda kanser saptama spesifikliği %90 ve sensitivitesi %80 olarak bildirilmiştir.
Free PSA (Serbest PSA): Temel olarak PSA’nın iki formu kanda tespit edilir: total ve serbest form. Serbest PSA ne kadar yüksek ise prostat kanseri riskinden o kadar uzaklaşılır. Serbest PSA prostat büyüklüğünden etkilenir. Serbest PSA’nın total PSA’ya oranı önemlidir. Eğer %15’in altındaysa prostat kanseri açısından uyarıcı bir ön görü sağlar.
Sonuç olarak, bir ürolog olarak düşüncem, serbest PSA’yı ciddi bir belirteç olarak göremiyorum. Beni biyopsi yapmaktan alıkoyamıyor çünkü 50 yaşındaki bir hastanın PSA değeri 2’nin üzerinde ya da 60 yaşında bir hastanın PSA değeri 4’ün üzerinde olduğunda, hastada SPSA / TPSA oranı %15’in üzerinde bile olsa prostat kanseri yok anlamına gelmiyor. Sadece biyopsi sonucu için daha umutlu olmamızı sağlayabilir.
